سفالهای سیلک کاشان:
سفال قبل از دوره اسلام. از این منطقه پیه سوزهای لوله دار، کاسه های بزرگ و کوچک، همچنین جامهای بلند پایه دار کشف گردیده. این ظروف علاوه بر اینکه مبین تمدن بسیار قدیمی است از نظر شکل و نقش نیز شایان توجه می باشد. در ظروف سیلک نقاشیها زیاد و مفصل است.
نمونه بسیار زیبایی از این نوع ظروف، پیه سوزی لوله دار است که در محفظه آن روغن و در لوله آن فتیله قرار می گرفته. در محل اتصال لوله به بدنه نقوش دایره وار و نقوش هندسی و همچنین شعاعهای خورشید دیده می شود که القاء کننده نوری است که از انتهای لوله این پیه سوز خارج می شده و نقش انسانی نیز با نیزه در روی آن دیده می شود.
نقش خورشید بر روی بسیاری از این نوع ظروف به کار رفته. بز کوهی از جمله طرحهایی است که روی ظروف سیلک زیاد دیده می شود ولی به سرعت اسب جای آن را می گیرد. خورشید و اسب دو مظهری است که همه اقوام هند و اروپایی آنها را به یکدیگر مرتبط ساخته اند که به تدریج مقام ارجمندی در هنر به دست آوردند.
به طور کلی تزیینات روی سفالهای سیلک عبارتند از: خطوط افقی یا عمودی، خطوط موج دار ( که تداعی کننده آب می باشد) اشکال گوناگون هندسی – ترکیب خط و نقش پرنده – ترکیب خط و نقش گیاه، نقوش حیوانات و تصاویر انسان.
از نقاط دیگر ایران نیز مانند اسمعیل آباد – تپه حصار دامغان و لرستان اشیاء سفالی منقوش فراوانی به دست آمده است.
در بین آثار به دست آمده از تپه حسنلوی آذربایجان پیه سوزی به دست آمده که دارای نقوش برجسته بر روی سفال خاکستری می باشد که متعلق به اواخر هزاره دوم و یا هزاره اول قبل از میلاد است.
سفال در دوره هخامنشی:
از دوران هخامنشی تعداد کمی از ظروف سفالین منقوش به دست آمده که آنها از نظر ظرافت و زیبایی نمی توانند با ظروف سفالین دوره های قبل برابری کنند. احتمالا توجه زیاد پادشاهان هخامنشی به استفاده از ظروف طلا و نقره باعث گردید که ظروف سفالین این عصر راه تنزل پیش گیرد.
در مقابل در تزیین بناها از کاشیکاری استفاده شد که نمونه های آن را در کاخ شوش و آپادانا در تخت جمشید به دست آمده است.
این آجرهای سفالی منقوش رنگین از شاهکارهای کاشیکاری هفت رنگ می باشد که با رنگهای سفید، زرد، کبود و سیاه لعاب خورده است.
سفالسازی در دوره اشکانی:
به طور کلی می توان گفت سفالگری در دوره اشکانیان و ساسانیان چندان مورد توجه قرار نگرفته است. نقوشی که بر روی ظروف یا قطعات ساخته شده در این دوران مشاهده می شود، بیشتر محدود به خطوط مستقیم، منحنی، شکسته، زیگزاکی است، همچنین طرحهایی با استفاده از نقطه چین، دایره های کوچک یا گلبرگهایی است که دور یک محور قرار گرفته اند. اشیاء سفالی این دوران فقط برای مصارف خانگی مردم عادی و ذخیره آذوقه بوده است و اشیاء تجملی و زیبا را فقط از فلزات گرانبها می ساختند.
در دوره اشکانی صنعت لعاب دهی پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد و به خصوص استفاده از لعاب یکرنگ برای پوشش جدار داخلی و خارجی ظروف سفالین معمول گردید.
سفالسازان در این دوره لعاب را نسبتا ضخیم می دادند، و درنتیجه فقط ساده ترین
نقوشی که بر روی اشیاء حک می شاد، ممکن بود از زیر آن دیده شود.
صنعت لعاب سازی در زمان اشکانیان در نتیجه ارتباط تجاری و سیاسی بین ایران و خاور دور به چین راه یافت و سفالگران چین از فنون لعاب دهی رایج در ایران برای پوشش ظروف سفالین خود استفاده می کردند.
اشیایی که از این دوران باقی مانده عبارتند از خمره های بزرگ جهت انبار کردن آذوقه و گلدانهایی که اغلب دارای دسته بودند، و ظروف قمقمه ای شکل و پیه سوزهایی که ظروف کروی است که یک طرف آن لوله دارد. خود ظرف جهت روغن ولوله برای قرار دادن فتیله می باشد. و نیز تابوتهایی است که بعضی از آنها دارای سر پوشهایی است که اشکال انسانی بر روی آنها نقش گردیده.
در میان این اشیاء ظروفی است که دارای نقوش کنده و نقوش برجسته هستند. همچنین ظرفهای خانه بندی شده و آبخوریهایی که با سر حیوانات تزیین شده این آبخوریها در اصطلاح باستان شناسان رتیون نامیده می شود.
لعاب داده شده بر روی این اشیاء لعاب یکدست بوده و شامل رنگهای کرم مایل به زرد خاکستری روشن و به خصوص سبز و آبی می باشد.
گلدان با نقوش کنده و قطعات افزوده
سفال قبل از دوره اسلام
سفال در دوره ساسانی:
سفال قبل از دوره اسلام. با اینکه در دوره ساسانی هنر، صنعت و معماری رو به کمال رفت، ولی سفالسازی پیشرفت زیادی ننمود. گرچه ظروف سفالی باقیمانده از دوره ساسانی از بعضی جهات با سفال اشکانی متفاوت است و از بعضی جهات برتری دارد، ولی روی هم رفته ظروف سفالین این زمان عبارت است از ظروفی بسیار ساده و با لعاب یگرنگ. لعاب دادن ظروف که از دوران اشکانی شروع شد در عهد و ساسانی ادامه داشت ولی رنگها همان است که در دوره اشکانی معمول بوده و از دو رنگ سبز و آبی تجاور نمی کرد.
علاوه بر ظروف لعابدار تعدادی ظروف سفالین بدون لعاب از این دوره به یادگار مانده که روی بعضی از آنها نقوش کنده و یا نقوش قالب زده افزوده به اشکال مختلف دیده می شود.
در تزیین بنا مجددا هنر هخامنشی به صورت تقلیدی ظاهر گردید و ساخت کاشیهای زمان هخامنشی با همان شیوه ولی با لعاب ضخیمتر رایج شد. نمونه های متعددی از این کاشیها در کاوشهای فیروزآباد و بیشابور به دست آمده است. در دوره ساسانی علاوه بر هنر کاشیکاری هنر موزاییک سازی نیز متداول گردید. کیفیت موزاییکهای مکشوفه در بیشابور ادامه سبک و روش هنری است که در دوره اسلامی به شیوه معرق (یعنی کاشیکاری به رنگهای مختلف که از قطعات کاشی بریده شده که پهلوی هم قرار داده می شد) در کاشیکاری تجلی نموده است.
کف موزاییکی قصرهای تیسفون و بیشابور از آن جمله است. پوشش دو ایوان شرقی و غربی قصر بیشابور از موزاییک به رنگهای مختلف و نقوش گل و گیاه، پرندگان و بخصوص انسان را شامل می گردد.
سفال آبخوری دوره اشکانی- سرگاو
سفال قبل از دوره اسلام
