هنرهای سنتی ایرانی

آشنایی با هنرهای سنتی ایرانی

مراد از نوشتن این مجموعه معرفی تاریخ افتخار آمیز هنرهای سنتی ایران است که در واقع آمیزه ای از هنر و صنعت می باشد.

آنچه بشر ماقبل تاریخ به وجود آورده در عین برآورده ساختن اشیاء مورد نیاز روزمره خود، نقوشی که روی آنها به کار رفته مبین افکار و اعتقادات این مردمان به مفاهیم ماورایی است.

انسان باستانی که به وجود زندگی پس از مرگ باور داشته، از آنجا که هنوز چگونگی بقای روح قبل از پیدایش مذاهب و ادیان الهی آشکار نبود، در هنگام دفن مردگان خود، اشیاء و لوازم مورد نیاز روزمره زندگی آنها مانند آذوقه، ظروف سفالین و فلزی، ابزار آلات شکار و جنگ را با او دفن می نمودند و به این ترتیب با گذشت زمان آثار نفیس و زیبایی در دل خاک مدفون گردیده است.

این رسم و عادات در ایران همانند سایر ملل در دوران پیش از تاریخ و پس از آن متداول بوده است. مضافا براین بلایای آسمان گاهی شهری را با مردمان و اشیاء و لوازم آن در خاک دفن شده اند. هر از گاهی اشیایی که به صورت تصادفی از این شهرها و گورستانها در حفریات باستان شناسی و یا توسط افراد سودجو به دست آمده است، که موجبات آگاهی و تلاش مردمان پیشین در هنر و حیات خویش می باشد، همواره مشوق بشر است که به نوبه خویش ادای دین به فرهنگ و تمدن نماید.

هنرهای سنتی ایرانی

هنرهای سنتی شامل:

– سفالگری

– شیشه گری

– فلزکاری

      قلمزنی

      میناکاری

      ملیله سازی

• پارچه بافی و پارچه قلمکار

    پارچه قلمکار

• قالیبافی و گلیم بافی

قالیبافی

گلیم بافی

• هنرهای دستی چوبی ایران

منبت کاری

خاتم سازی

• جلدسازی و هنر قلمدان سازی( پاپیه ماشه)
• نقاشی ایرانی

طی مقالات بعدی همه این هنرها را به ترتیب توضیح خواهیم داد و شما را با این هنرها آشنا می نماییم.

سفالگری:

سفالگری یکی از نخستین صنایعی که به دست بشر به وجود آمده سفالگری بوده است. قدیمیترین تاریخ ظهور سفال ده هزار سال قبل از میلاد مسیح است که نمونه های آن را گیرشمن در حفریات منطقه بختیاری به دست آورده است. این ظروف بسیار ناهموار و خشن بوده، و تماما با دست ساخته شده و نیز پخته نشده اند و توسط بومیان قدیم ایران که قبل از آریاییها در فلات ایران زندگی می کرده اند ساخته شده است.

 سفالهای اولیه دست ساز و دارای مقداری کاه و گاهی موی بز بوده اند تا در

مراحل نخست ساخت، پس از شکل گیری و خشکیدن ترک برندارند. از جمله این سفالها که در آفتاب نیم پخته شده بودند، خمره هایی است که برای ذخیره آب و غذا بوده و گنجایش صد تا دویست لیتر آب را داشته اند.

در شش هزار سال قبل از میلاد اولین نشان کوره پخت در صنعت سفال دیده می شود، زیرا ظروف سفالینی که از آن دوره باقی مانده تا حدودی آتش خواری باشد.

احتمالا مردمان آن دوره هنگامی که مشغول پختن گوشت شکار بوده اند قطعاتی گل به طور تصادفی در کنار آتش قرار گرفته و آنها متوجه این نکته شده بودند که با آتشدادن به گل، آنرا سخت و سفت ساخته تبدیل به جنسی دیگر می گردد. با گذشت قرون و اعصار متمادی کم کم به این نکته پی بردند که چنانچه ظروف گلین را در جای محفوظ قرار داده و به آنها به قدر لازم حرارت بدهند، ظروف محکمتر خواهند شد.

آنها برای رفع نیازمندیهای زندگی خود ظرفهایی از گل پخته می ساختند که غالبا اثر دست و انگشتها و یا اثر چیزهای دیگر مانند یک قطعه پوست روی آنها دیده می شود. در بسیاری موارد خطوط عمودی و افقی مانند سبدبافی روی آنها نمایان است. اشیایی که پیش از آن بشر موفق به ساختن آنها شده بود سبدهای حصیری بوده است و در بسیاری موارد سبد حصیری به عنوان قالبی برای درست کردن ظروف سفالی به کار می رفته است.

 اولین پیشرفت در صنعت سفالسازی نقاشی روی آن است. نقوشی که پیش از ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شده بود، نخستین کتاب به شمار می رود، زیرا که طرح و نقش این ظرفها، اگرچه جنبه تزیینی آنها اساسی بود، ولی برای سازندگان و کسانی که آنها را به کار می بردند بسیار بیش از تزیین اهمیت داشت. این نقوش بیان بیمها و امیدها و برای استعانت از قوای طبیعی در مبارزه وحشتناک حیات است.

مثلا لیوان کشف شده در شوش علامت کوهی را نشان میدهد که سه بارتکرار شده و میان هردو قله آن آبدانی است که چهار نی از آن روییده است. زیرا کوه از زمانهای کهن اهمیت بزرگی داشته و در قدیمیترین افسانه ها مربوط به آفرینش، کوه را مخلوق نخستین دانسته اند که مانند نقش لیوان شوش از آبهای دورۀ نخستین بیرون جسته است کوه در عقیدۂ ملتهای ابتدایی نگهبان و منبع قوای حیات و خود دارای نیروی تولید و سرچشمه زندگی و مظهر حاصلخیزی و فراوانی بوده است و در نقش این لیوان نی هایی که در پای کوه روییده اشاره به تأثیر آب در رویاندن گیاه است.

 نقوش سفالهای دوران پیش در تاریخ بیانگر اعتقادات مذهبی آنان می باشد و کلیه حیوانات اهلی مورد پرستش قرار می گرفتند، زیرا این نوع حیوانات برای آنان مظهر خدایانی تلقی می شدند که در شکل و هیات حیوان در آمده اند.

در یک لیوان سفالی دیگر که از شوش به دست آمده نقش بز با شاخهای بینهایت بزرگ رسم گردیده که در میان شاخهای آن قرص کامل ماه که نقش امواج آب و یک شاخه گیاه میان آن نقش شده دیده می شود. به احتمال قوی میان شاخهای خمیده بز و ماه ارتباطی متصور بوده است و ماه از زمانهای قدیم با باران و آب مربوط شناخته می شد و ماه که در میان شاخها قرار گرفته گویی مخزن آب را در بر دارد.

سفال منقوش شوش-هنر سنتی- ۳۵۰۰ ق م

سفالگرانی که نقش این سفالها را در ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد ابداع کردند، برای آنکه جنبه کارشان به این درجه از کمال برسد می بایست از روی فهم و قصد کوشش عظیمی به کار برده باشند، خاک رس را برای آن که نرم کنند می ساییدند و اغلب الک می کردند. سفالگران هنوز آن چرخهای پایی تند حرکت را که بعدها به وجود آمد نداشتند. ابزار کارشان فقط چرخ دستی بود که روی آن با دست، ظروف را گرد می کردند وجود این چرخها بی شک بهتر از آن بود که هیچ وسیله ای برای چرخاندن توده گل رس نداشته باشند. اما البته کافی نبود با این حال لیوانها را متناسب و دیواره آنها را به نازکی مقوا در می آوردند. آن گاه سطح خارجی آنها را با لعابی که از خاک رس بسیار ساییده تر و آب به وجود می آوردند، می پوشاندند.

نقشها با اکسید منگنز سائیده شده طراحی می کردند. آن گاه ظروف را در کوره ای ابتدایی می گذاشتند که میزان حرارت آن با وسایل ابتدایی منظم می شد، می گذاشتند. این سفالگران موفق شدند که ظرفهای خود را بی آن که تغییر شکل بدهند در این کوره ها بپزند، به طوری که مثل ظرفهای چینی صدا بدهد. نقشها بر حسب درجه حرارت به رنگی از بنفش تند تا سیاه درمی آمد و براق می شد.

باید اذعان کرد که سفالگران ایرانی در ساختن ظروف سفالین به اندازه ای مهارت به خرج داده اند و به قدری این نقوش را با روح و زیبا مجسم کرده اند که شاید در هیچ جای دیگر نظیر این ظروف دیده نشده است. بنابراین می توان ایران را زادگاه اصلی سفال منقوش دانست.

مناطق دیگری که سفال در آن یافت گردیده:

سفالگری دوره قبل از اسلام

• سفالهای سیلک کاشان
• سفال دوره هخامنشی
• سفال دوره اشکانی
• سفال دوره ساسانی     

سفالگری دوران اسلامی

هنرهای سنتی ایرانی

ادامه دارد…