ختایی و اسلیمی چیست

نقوش اسلیمی و ختایی

ختایی و اسلیمی چیست

اصل یا قلم «ختایی» دومین اصل از اصول هفتگانه کتاب آرایی ایران است. هنرمندان ایرانی این اصل را با الهام از نقشمایه های چینی بر روی ظروف چینی، به کار گرفته. آن را متحول کردند و با ذوق و سلیقه تزیینی کتاب آرایی ایران تطبیق دادند.

در پیش ازسده هفتم هجری از حضور نقاشان و ظروف چینی اشاراتی شده است ولی ازنقشمایه ختایی چندان یادی نشده. به نظرمیرسد با ورود مغولان به سرزمین ایران، نقشمایه «ختایی» روی ظروف چینی برای هنرمندان ایرانی شناخته شده است.

نقشمایه ختایی از سه نقش گل خشخاش ، گل عناب و گل نیلوفر تشکیل شده بود.

هنرمندان ایرانی پس از آشنایی با این نقشمایه، آن را اصل دوم کتاب آرایی ایران قرار داده و در آن تغییراتی به وجود آوردند و نقشمایه ها و آرایه های مختلف از آن ساختند. آن ها گل های ختایی را به زیباترین وجه در حواشی نگاره ها و روی جلدها و حتی بعدها روی پارچه ها و قالی ها و اشیاء چوبی و فلزی و غیره به کار بردند.

نقشمایه ختایی در ایران همگام با وجوه گوناگون فرهنگی آن اشکال مختلفی به خود گرفت و با نقوش گل های پیش از اسلام در هم آمیخت و گاه حالت انتزاعی زیبایی پیدا کرد.

اصل یا قلم «ختایی» از دوره شاه عباس اول به بعد با عنوان گل های شاه عباسی بر روی رسانه های مختلف هنری از جمله قالیبافی به کار رفت.

نمونه گل ختایی

آموزش نقوش سنتی(ختایی- اسلیمی) کلیک نمایید

سرزمین ختای

ختای، ولایتی وسیع و دربردارنده شهرهای بزرگ و قدیمی بوده که از طرف جنوب به چین و تنگتاش و از حاشیه مغرب به ترکستان و مغولستان و ازجهت شمال به کیماک وصل می شده و پادشاه ختای استقلال داشته و تا تاتارستان و مغولستان و ترکستان در حکم او بوده است
و شهر خانبالیغ از بناهای قوبلای قاآن دارالملک ختای محسوب می شده است.

در متون ادبی و تاریخی ایران بارها از ختای و ختن و عناصر مربوط به آن سخن رفته است،
ولی این که نقوش ختایی و یا چینی دومین اصل از اصول هفتگانه نقاشی را به خود اختصاص داده، ظاهراً می باید از سده هفتم هجری به بعد بوده باشد.

این که ارتباط ایران با چین حتی به سده های پیش از اسلام می رسد و در دوره اسلامی هم همواره این ارتباط به ویژه در قلمرو تجارت محفوظ بوده. مهم ترین نتیجه این داد و ستد ورود نقشمایه های چینی از طریق منسوجات ابریشمی (دیبای چینی) و چینی فغفوری با نقوش گل و مرغ و غیره به ایران بوده است که هنرمندان را وا می دارد به این که از این نقشمایه ها با ذوق و سلیقه ایرانی بر روی آثار هنری بهره بگیرند و چون این نقشمایه ها و نقوش به هرحال، منشأ در چین و یا ختای داشته، نام ختایی یا چینی به آن ها اطلاق می شود.

با تشکیل امپراتوری مغولان، دو سرزمین ایران و چین بیش تر به هم نزدیک شده و تعامل
هنری بیشتری پیدا کردند و کاربرد نقوش چینی با ختایی به ویژه گل و بته و مرغ از این زمان ابعاد وسیع تری یافت. به تدریج به شکل گیری اصل ختایی در کتاب آرایی ایران انجامید.

بعضی از نویسندگان حتی شکل گیری اصل ختایی را در نقوش ایران به گذشته برده و به آن ابعاد مذهبی داده اند و ایجاد اسلیمی را در مقابل آن از ابتکارات حضرت علی (ع) قلمداد می کنند.

طرح های آماده رنگ آمیزی نقوش ختایی و اسلیمی کلیک نمایید.

مقاله مرتبط: طراحی نقوش سنتی

نقش ختایی در آثار هنری

نقش ختایی در بیش تر آثار هنری اعم از کتاب آرایی، کاشیکاری، حجاری، منبت کار، قالیبافی، پارچه بافی و فلزکاری و آثار لاکی و ظروف سفالی و غیره جلوه پیدا کرده است .
در بعضی از نقوش ختایی، گل عناب به خوبی قابل تشخیص است. طرح دایره وار گل عناب و خود آن و پیچ
و خم خطوط شکسته تاج آن و شعله سانی گلبرگ های آن و از این ها گذشته تقدس آن در اندیشه مذهبی پیش از اسلام ایران، باعث شد تا هنرمندان ایران در کنار گل های ختایی به گل انار که شبیه گل عناب است و خود آن نیز توجه کنند و از نقشمایه آن در آرایه های خویش بهره جویند.

در این مقام به بعضی از بازمانده های نقش ختایی در آثار هنری ایران می پردازیم و بحث مان را از بعضی آثار باقی مانده چین شروع می کنیم .

بشقاب با نقش ختایی سلسله مینگ

ازسلسله مینگ در حدودسال های٣۵-١۴٠٣ میلادی بشقابی باقیمانده که در دایره میانی آرایه آندو گل ختایی همراه بابوته وگلهای ریزنقش جلوه یافته است. این بشقاب امروزه در موزه بریتانیای لندن نگهداری میشود. 
بشقاب دیگری از سده چهارم میلادی (هشتم هجری) در دست است؛ که در دایره میانی (پس از دایره لبه) آن گل های ختایی با شاخ و برگ های گسترده نقش خورده است.

جالب تر از این ها یک سینی لاکی بازمانده از سلسله سونگ جنوبی (١٢٧٩-١١٢٧ میلادی) چین است؛ که بانقوش گلهای ختایی و سیمرغ تزیین یافته ونقوش گل ها و سیمرغ ها در هم تافته شده است.

از سال ۶٨٩ هجری نسخه ای از کتاب جهان گشای جوینی با کتابت رشید خوافی در دست است؛ که سر لوح دو برگی دارد و در برگ سمت چپ آن تصویر علاءالدین محمد جوینی به حالت نشسته در مقابل پیکره ای مغولی دیده می شود.

منبع مقاله یعقوب آژند در دانشگاه تهران

pdf آموزش گام به گام نقوش سنتی(ختایی- اسلیمی) کلیک نمایید

•  انجام مقاله و پایان نامه کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته هنر(کلیه گرایش‌ها)

• تماس سریع با ما از راه واتساپ

آموزش نقوش سنتی(ختایی- اسلیمی) کلیک نمایید

انجام پروژه های دانشجویی رشته هنر(کلیه گرایش ها) کلیک نمایید.