طراحی نقوش سنتی چیست

طراحی نقوش سنتی چیست؟

نقوش سنتی از موضوعات مختلفی( انتزاعی، گیاهی و…) برخوردار است.

این نقوش با استفاده از خطوط صاف و منحنی به صورت منظم و نامنظم قابل اجرا بوده که به سه دسته نقسیم می‌شوند.

• نقوش شکسته: نقوشی که از خط های صاف و زاویه دار تشکیل شده اند.
• نقوش گردان: نقوشی که با خط های منحنی و پیچان طراحی می شوند.
• نقوش تلفیقی: نقوشی که از تلفیق نقش های شکسته و گردان به وجود می آیند.

خرید کتاب تمرین نقوش سنتی ختایی

تاریخچه نقوش سنتی:

انسان نقش و نگار را به دلایل مختلف ایجاد نموده و برا آثار مختلف طراحی کرده است.

یکی از روش های آشنایی با سیر شکل گیری نقوش در گذشته و تحولات طراحی، مشاهده و بررسی آن ها بر آثار به جای مانده است.

حرکت و تغییرات نقوش در سه دوره می باشد.

دوره پیش تاریخی:

این دوره، از آغاز سکونت در فلات ایران تا سده ی ششم قبل از میلاد می باشد.

تمدن های مهم ایران در این دوران در مناطق شوش، سیلک، املش، لرستان و زیویه شکل گرفته است.

مقاله مرتبط سفالگری در دوره اسلامی

ویژگی های طراحی نقوش سنتی در دوره ی قبل از تاریخ

دوره تاریخی نقوش سنتی:

این دوره با کاربرد عمومی خط در ایران  از سده ی ششم قبل از میلاد آغاز و تا سده ی هفتم میلادی ادامه می یابد. و به دوره تاریخ  باستان شهرت دارد.

در این دوره سه تمدن بزرگ هخامنشی، اشکانی، ساسانی، شکل گرفت.

•  هخامنشی:  

(از سده ی ششم تا سده ی سوم قبل از میلاد)- سیر تاریخی و تحول طراحی نقوش در این تمدن مجموعه ای انسجام یافته از تجربه ی هنری پیشینیان، فرهنگ آریایی و ملت های پیرو هخامنشیان است. 

برجسته ترین آثار این دوره بناها( تخت جمشید)، جام های جانوری(تکوک)، زیورآلات، فرش(قالی پازبریک) و … است.

بهرگیری از تناسبات هندسی و محاسبات دقیق در ترکیب بندی و اجرای نقوش بر همه ی آثار این تمدن چشم گیر است. این نقوش با موضوعات گیاهی، جانوری، انسانی و تلفیقی با ظرافت و مهارت فراوان طراحی شده اند.

طراحی نقوش این دوران بیش تر بر روی اشیای سنگی، فلزی(طلا، نقره و مفرغ) به کار رفته است.

در این دوره استفاده از خطوط گردان برای طراحی نقوش و روش اجرای متقارن و شیوه ی گسترش یک جانبی نقش ها کاربرد زیادی داشته است.

نقوش انسانی نشانگر ویژگی های فرهنگی و اجتماعی اقوام مختلف درتمدن هخامنشی است.

بیشترین نقش های به کار رفته عبارت اند از: درخت سرو، گل دوازده پر، نیلوفر، شیر، گاو، بز، گوسفند، اسب، انسان بالدار، حیوان بالدار و تلفیقی

ویژگی های مهم طراحی نقوش در تمدن هخامنشی:

۱- پرکاربردترین نقوش از نظر موضوع به ترتیب انسانی، جانوری، گیاهی و تلفیقی است.

۲- نقوش انسانی در این تمدن در موقعیت های اجتماعی مختلف نمایش داده شده اند.

۳- شیر، گاو و هما از نقوش جانوری ویژه ی هخامنشی است.

۴- رایج ترین نقش گیاهی درخت سرو، گل دوازده پر و گل نیلوفر آبی است.

۵- نقوش با خطوط محنی و با پیچیدگی و دقت فراوان و تاکید بر جزئیات طراحی و اجرا شده اند.

۶- روش اجرای نقوش در این تمدن به شیوه ی متقارن و تکرار است.

۷- ترکیب بندی در این زمان تحت تاثیر نظم هندسی معماری این تمدن است.

•  اشکانی:

• از سده ی  سوم قبل از میلاد تا سده ی سوم میلادی

انواع نقوش هندسی، گیاهی، انسانی و جانوری بر روی دیوارها به صورت گچ بری، نقاشی و سنگ تراشی اجرا شده است. سکه ها، تابوت های سفالی، مجسمه های سنگی و مفرغی انسانی و آتشدان ها از جمله آثاری هستند که این نقوش بر آن ها دیده می شوند.

در این تمدن نیز نقوش هندسی و گیاهی بیش تر جنبه تزیینی داشته و به روش قرینه سازی و تکرار بر سطوح مختلف کار شده است. این نقوش در بیشتر آثار به جای مانده از این تمدن به کار رفته اند. اشکانیان، در مقایسه با هنر هخامنشیان به ریزنقش ها و جزئیات توجه بیشتری داشته اند. مربع و دایره به عنوان قالب اجرای نقوش تکرار شونده در این تمدن رواج بسیاری داشته است. گل های چند پر به ویژه  چهارپر، انواع برگ ها ، گیاه کنگر و انگور از جمله نقش های گیاهی اشکانیان هستند.

ویژگی های مهم طراحی نقوش تمدن اشکانی

۱- موضوع نقوش به ترتیب شامل هندسی، گیاهی، انسانی و جانوری است.

۲- بر اساس آثار به دست آمده نقوش تلفیقی در این تمدن مشاهده نمی شود.

۳- قالب اصلی نقوش هندسی و گیاهی به شکل مربع و دایره است.

۴- نقوش با استفاده از خطوط صاف و منحنی به صورت شکسته و گردان و با توجه به جزئیات طراحی و اجرا شده اند.

۵- نقوش تکرار شونده به صورت متقارن اجرا شده و در سطوح، از جهت های مختلف گسترش یافته است.

۶- ترکیب بندی گاه به صورت نقش مستقل و گاه بر اساس شبکه های هندسی اجرا شده است.

•  ساسانی:

• از سده ی سوم میلادی تا سده ی هفتم میلادی

مراحل پیشرفت و کاربرد نقوش در این تممدن برگرفته از تجربیات هنر هخامنشی و اشکانی است. بیشترین نقوش به کار رفته شامل نقوش گیاهی( انار، انگور، کنگر و …)، انسانی، جانوری و تلفیقی است.

ساسانیان با توجه به نقوش آثار به دست آمده روش های ترکیب بندی تازه ای نسبت به تمدن های گذشته به کار برده اند.

برای مثال بر اساس شبکه هی هندسی منظم، نقوش گیاهی را با جزئیات طبیعت گرایانه ی بیش تری طراحی کردند.

نقوش جانوری تلفیقی در این دوره دوباره رواج پیدا کرد. سِنِ مُروو( سیمرغ ساسانی)، شیردال(تلفیق شیر و عقاب) و غیره از آن جمله اند.

در این زمان شاهد رواج ترکیب نقوش پرندگان و گیاهان در کنار یکدیگر هستیم که بیشتر پرندگان به صورت قرینه در دو سوی یک گل یا درخت دیده می شوند.

شیوه اجرای نقوش به صورت قرینه و یک نقش تکرار شونده و متداخل، که امروزه به واگیره شهرت دارد، برا آثار ساسانیان چشم گیر است.

پیچش ساقه ها به طرف مرکز در ترکیب بندی نقوش گیاهی کاربرد فراوان یافت. گوشه سازی در قالب مثلث های ساده(لچک)، حاشیه سازی در کنار انواع روش های ترکیب بندی شعاعی و قرینه سازی های متنواع به کار رفت.

ویژگی های مهم طراحی نقوش تمدن ساسانی

 ۱- موضوع نقوش به ترتیب گیاهی،  جانوری و انسانی است.

۲- نقوش گیاهی با ساقه های پیچان و با تاکید بر ویژگی های طبیعی به کار رفته اند.

۳- انواع روش های قرینه سازی، تکرار در سطح با استفاده از واگیره رواج یافت.

۴- نقوش گیاهانی مانند انار، انگور و کنگر و نقوش تلفیقی جانوری(سِنِ مُروو، شیردال) متداول شد.

۵- ترکیب دو پرنده در دو سوی یک گل یا درخت به صورت قرینه به کار رفت.

۶- ترکیب یندی های متنوع از جمله شعاعی و هماهنگی میان حاشیه و متن به وجود آمد.

گسترش قلمرو در این تمدن ها همراه با نظم و هماهنگی و قوانین اجتماعی، امکان ایجاد شهرهای بزرگ و ساخت آثار و بناهای باشکوه را فراهم آورد. طرح ها و نقش های این دوره با گرد آمدن هنرمندان و صنعت گران اقوام مختلف و به کارگیری تجربیات آنان از تنوع، زیبایی، دقت و ظرافت فراوانی برخوردار شد. مهارت هنرمندان و رقابت آن ها با یکدیگر باعث شد طرح ها و تناسب نقش ها با آثار هر چه بیش تر به رشد و شکوفایی برسند.

ویژگی های طراحی نقوش سنتی در دوره تاریخی

طراحی نقوش ختایی(برگ)

دوره اسلامی نقوش سنتی:

ورود اسلام به ایران در سده ی هفتم میلادی( حدود سال سی هجری قمری) اتفاق افتاد. به دنبال پذیرش اسلام نشانه هی از آموزه های این دین در همه ی جنبه های زندگی ایرانیان به خصوص فرهنگ و هنر آن ها تجلی یافت.

در این دوره میراث هنری گذشته به تدریج بر اثر شیوه ی جدید زندگی و نوع تفکر تغییر کرد. طرح ها و نقوش انتزاعی، گیاهی، کلمات و عبارات در این زمان اوج بیشتری یافت و نقوش انسانی، جانوری و تلفیقی کم تر استفاده شد.

نگارش خط در سده های اولیه ی دوران اسلامی به دلیل ارزش و اهمیت کتابت آیات قرآن کریم و احادیث در ایران مورد توجه فراوانی قرار گرفت. از این رو خطوط متنوع با ترکیب های زیبا بر روی آثار مختلف مانند بناها، ظروف و اشیای گوناگون از جنس های مختلف پدید آمد. نقش های گیاهی از حالت طبیعت گرایی فاصله گرفت و به انتزاعی گردان نزدیک شد. برجسته ترین نقوش گردان در این دوره نقوش ختایی و اسلیمی است.

خرید کتاب تمرین نقوش سنتی ختایی

نقوش ختایی:

نقوشی گردان که از ساقه(بند)، گل و برگ تشکیل شده اند.

نقوش اسلیمی: 

نقوشی انتزاعی و گردان که به دلیل شباهت آن ها با پدیده های گوناگون نام های مختلفی (خرطومی، دهان اژدری، ماری و …) به خود گرفته است.

طراحی نقوش هندسی در دوره ی اسلامی از شبکه های هندسی ساده تا طرح های پیچیده ی هندسی( گره) در سطوح مختلف و به شیوه های گوناگون مورد استفاده قرار گرفت.

از ترکیب نقوش هندسی، گیاهی گردان و نگارش انواع خطوط در این زمان نقوش تلفیقی زیبایی به دست آمد که در آثار مذهبی کاربرد ویژه ای پیدا کرد. 

ویژگی ها و کاربرد طراحی نقوش سنتی و سیر تحول آن ها در دوران اسلامی از آغاز تاکنون می توان چهار دوره در نظر گرفت.

۱- دوره ی اول:

از آغاز تا سده ی هفتم هجری قمری( آل بویهُ سلجوقیان و…)

۲- دوره ی دوم:

سده هفتم تا پایان سده ی نهم هجری قمری( ایلخانان مغول، تیموریان و …)

۳- دوره ی سوم:

سده ی دهم تا نیمه ی سده ی دوازدهم هجری قمری( صفویان)

۴- دوره ی چهارم:

از نیمه ی سده ی دوازدهم هجری قمری تاکنون( زندیان، قاجاریان و …)

ویژگی های طراحی نقوش سنتی در دوره اسلامی 

 کتاب تمرین نقوش سنتی ختایی

مقاله مرتبط طراحی نقوش سنتی

• جهت دانلود طرح‌های آماده تذهیب- اسلیمی و ختایی کلیک نمایید.
• آموزش گام به گام نقوش سنتی ختایی
• جهت مشاوره با ما در ارتباط باشید. واتساب– تلگرام