در این مقاله قصد داریم با بیان نظریات و مستندات جهانی که در مورد تاریخ فرش ایران وجود دارد، با گوش دادن و درک ناگفته های بسیاری، به شناخت دقیق تری از تاریخچه فرش و قالی بافی ایران دست یابید. . .
مروری بر تاریخچه فرش ایران
برای اینکه بتوانیم موضوع تاریخچه فرش ایران را با قطعیت بیان کنیم باید به این موضوع بپردازیم که ملاک ما برای نامگذاری زیرانداز به عنوان فرش چیست؟
اساس کلمه فرش را بشناسید
از آنجایی که حتی انسان های اولیه با استفاده از پوست حیوانات و برگ گیاهان برای خود حصیر می ساختند، اگر بخواهیم هر نوع حصیری را فرش بدانیم، اولین فرش را باید به انسان های اولیه نسبت داد.
اما ما معیارها و ارزیابی های دقیق تری برای این موضوع داریم و نزدیک ترین و دقیق ترین تعاریفی که تاکنون ارائه شده است را به شما خواهیم گفت.
کلمه قالی از جایی به نام قالین یا قالی گرفته شده است که در ارمنستان واقع شده است و در آن زمان ارمنستان بخشی از ایران بوده است، از آنجایی که فرش در بسیاری از موارد استفاده می شود، استفاده از این کلمه به عنوان معادل کاری اشتباه است.
اما از سوی دیگر، بر اساس فرهنگ معید، واژه فرش را می توان از کلمه ترکی «قالین» به معنای فرش کرکی که با نخ و پشم به رنگ های مختلف بافته می شود، گرفته شده است.
پس بعد از این توضیحات منظور ما تاریخچه فرش ایران است، در واقع تاریخ فرش های کرکی که گره دارند.
تاریخچه فرش ایران
اینکه بخواهیم ایران را به عنوان آغاز قطعی بافت فرش و قالیچه کرکی بدانیم یا نه، هنوز مشخص نیست و نمی توان آن را تایید یا تکذیب کرد، اما آنچه به طور قطع در مورد فرش می توان گفت این است که آسیا مهد اولیه قالی و قالی بافی است. قفقاز، ترکستان و ایران محتمل ترین گزینه هایی هستند که می توان به عنوان اولین کشور معرفی کرد.
یکی از مهم ترین اسنادی که برای به دست آوردن اطلاعات دقیق تر در مورد تاریخچه فرش و قالی مورد استفاده قرار می گیرد، استفاده از نقاشی های هنرمندان جهان است. باید گفت که تمام این اسناد کاملاً به ضرر ایران است، آیا میتوان در میان این تابلوها اثری از فرش ایرانی یافت؟
کاملاً طبیعی است که در اروپای غربی به دلیل مجاورت با ترکیه، فرش این مناطق بسیار راحت تر و ارزان تر از فرش های ایرانی به دست اروپایی ها می رسد و از طرفی در دوره صفویه، یعنی امپراتوری عثمانی، راه های تجاری راه اندازی می شود. اما با توجه به اینکه امپراطوری عثمانی به صورت دوره ای در حال جنگ با ایران بود.
بنابراین می توان گفت استفاده نکردن از فرش های ایرانی در نقاشی های قدیمی اصلا ملاک خوبی نیست که بخواهیم در این بین با مراجعه به آنها ایران را حذف کنیم.
اشتباه در اسناد تاریخ فرش ایران در جهان
در میان اسنادی که می‌خواهد درباره فرش‌های کرکی ایرانی و تاریخ آن صحبت شود، اولین مورد به گزنفون مورخ مشهور یونانی می‌رسد که در بین سال‌های ۴۳۰ تا ۳۴۵ قبل از میلاد می‌نویسد: «زیر بستر خود پهن می‌کنند». اما ما به دنبال قالیچه های کرکی هستیم که بافت گره دار داشته باشد و به دنبال فرش و روکش نیستیم.
مورد بعدی اشتباهاتی که برای استناد به تاریخ فرش ایران به کار می رود، فرش باغستان طرح گوهرباف (بهارستان کسری) خسرو اول در تیسفون است که نباید آن را فرش کرکی دانست زیرا فرشی پرزدار است. این فرش باید بیش از ۲ تن وزن داشته باشد !!!
پس گفتن این دو روایت به عنوان مدرک علمی مبنی بر اینکه ایران مهد فرش جهان است کاملاً اشتباه است، اما آیا تمام ماجرا این است و هیچ مدرکی وجود ندارد که بگوییم ایران می تواند منبع اصلی فرش جهان باشد؟
فرش پازیریک و تاریخچه فرش ایران
در سال ۱۹۴۹ یکی از نقاط عطف تاریخ فرش در جهان کشف شد و آن فرش گره دار پازیریک بود که در منطقه مرزی مغولستان پیدا شد.
این فرش تاریخی که به عنوان پوشش اسب مورد استفاده قرار می گرفت، از نظر حاشیه و تصاویر مرکزی شباهت زیادی به نقوش دوره هخامنشی دارد و از نظر ظاهری شباهت زیادی به اشیای کشف شده در لرستان ایران دارد.
همین شباهت های ظاهری باعث شد بسیاری از کارشناسان این فرش دستباف را به ایران و تاریخ فرش ایران نسبت دهند.
از سوی دیگر سالنامه چینی سوئیسو اشاره می کند که فرش پشمی ایران در دوره ساسانی یکی از کالاهای وارداتی به چین محسوب می شد که نشان از رونق و قدرت قالی بافی در ایران در زمان ساسانیان دارد.
اسناد و مقالاتی که تاریخ فرش ایران را بیان می کند به این دو مورد محدود نمی شود و یکی از مهم ترین آنها می توان به مطالب منتشر شده در کتاب حدود العالم اشاره کرد که نشان می دهد قالی بافی در منطقه فارس در قرن سوم قمری بسیار پر رونق بوده است.
با توجه به این سند معتبر می توان نتیجه گرفت که قالی بافی و بافت فرش دستباف از دوران پیش از اسلام در ایران رایج بوده و بافت قالی های گره دار بسیار قدیمی تر از آن چیزی است که تصور می شد.
داستانی از سیروس پرهام
سیروس پرهام که بسیاری از دوستداران هنر و فرش در ایران با نام میترا می شناسند، درباره تاریخچه فرش ایران چنین می گوید:
در آثار نقاشان مسیحی اروپایی قرن پانزدهم، تمام قالی‌ها مربوط به آناتولی و قفقاز بوده و نمونه‌های باقی‌مانده از قالی‌بافی مسیحی قرن سیزدهم و چهاردهم مربوط به قفقاز و آسیای صغیر بوده و نمونه‌های ایرانی پیش از صفوی وجود نداشته است. بافت ها در آن زمان هنوز فرش پازیریک کشف نشده بود و گمان می رفت که قالی بافی هزار سال عمر داشته و رواج آن در ایران مدیون پادشاهان صفوی بوده است.
ورود اسلام به ایران و تأثیر آن بر فرش
تاکنون سعی شده است معتبرترین اسناد در مورد تاریخ فرش ایران در زمان شاهان ایرانی و قبل از اسلام ارائه شود. حال پس از این بررسی اولیه به سراغ تاریخچه فرش ایران در زمان پس از ورود اسلام به ایران می رویم. ما در ایران به سراغ اسلام می رویم و کمی از تاریخچه آن برای شما می گوییم.
اعراب یکی از اقوام هستند که در طول تاریخ هرگز برای هنر و آثار هنری ارزشی قائل نبوده اند، حداقل چنان که در هنر قالی بافی و بافت فرش دستباف دیده می شود.
به همین دلیل پس از حضور آنان در ایران، هنر قالی بافی با انحطاط فراوانی همراه شد و می توان گفت تنها واکنش آنان به فرش ایرانی استفاده از آن برای تزیین قصرهای باشکوه خود بود.
پس از مدت ها حضور دو چهره در ایران و نقاط مسلط ایران توانست هنر قالی بافی را در ایران احیا کند، هرچند گاهی با فرهنگ های متفاوت با آنچه در گذشته بوده است.
نام این دو شخصیت ترک های سلجوقی و تیمور لنگ است که با تغییراتی مانند تغییر نقوش و نقوش قالی های ایرانی و استفاده از طرح هایی با خطوط و منحنی های چرخان به جای طرح های هندسی و همچنین استفاده از نقوش پیچک و گل، حیوانات را به خود اختصاص داده اند. و پرندگان باعث شدند که نوعی هنر قالی بافی در ایران دگرگون شود.
در این مقاله سعی کردیم به اختصار هر آنچه را که باید در مورد اسناد و تاریخچه فرش ایران بدانید بیان کنیم.
منبع : farahancarpet
امیدواریم که مطلب تاریخچه فرش و قالی بافی ایران مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
- انجام پروژه های دانشجویی رشته هنر(کلیه گرایش‌ها)
- انجام مقاله و پایان نامه رشته هنر(کلیه گرایش‌ها) مقطع کارشناسی و ارشد.
- تماس سریع با ما از راه واتساپ
